ESSAY voor Bij Nader Inzien

 

We moeten af van labels in de psychiatrie

31 januari 2023

Door Ewout Kattouw (voorzitter van stichting PILL)

Als puber liep ik wat vast in mijn leven. Tussen mijn vijftiende en achttiende kwam ik in een lastige fase terecht waarin ik niet goed meer wist wie ik was, wat mijn plek in de wereld was en wat ik met mijn leven wilde. Kort gezegd zat ik in een lichte identiteitscrisis.

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Mijn broer en zus pasten goed binnen het heersende schoolsysteem en haalden hoge cijfers. Zij waren dus succesvol. Hun succes werd beloond met een toelating tot het gymnasium en de belofte van een mooie carrière met bijbehorend salaris. Ik paste veel minder goed binnen het heersende schoolsysteem en was daarom een stuk minder succesvol. Voor mij lag het ‘lager’ technisch onderwijs in het verschiet en een toekomst in de bouw, met een lager salaris.

De moeite met het vinden van een passende identiteit en het vooruitzicht van een minder succesvolle toekomst veroorzaakten somberheid en angstklachten.

Uiteindelijk resulteerde dit in 22 DSM-labels en 40 verschillende psychiatrische medicijnen in 23 jaar. Ik ben opgesloten op gesloten afdelingen en in isoleercellen, deed zes suïcidepogingen en ben uiteindelijk bijna overleden aan een ernstige hartaandoening. Dit was het antwoord van de psychiatrie op mijn identiteitscrisis. Het hele verhaal staat beschreven in mijn boek Wie is er nou eigenlijk gek? De cliënt, de psychiatrie of de maatschappij?

Neoliberaal

In zijn boek Identiteit schrijft Paul Verhaeghe dat onze identiteit wordt gevormd door de context waarin we leven. Die identiteit is daardoor geen statisch gegeven, maar veranderlijk in de tijd onder invloed van gebeurtenissen en ervaringen. Voor sociale instituties zoals de psychiatrie geldt hetzelfde. De identiteit van de psychiatrie wordt gevormd door de gebeurtenissen en heersende overtuigingen in de samenleving.

Momenteel is dat een neoliberale samenleving. We zijn zogenaamd vrije individuen die onszelf als product in de markt moeten zetten, succesvol moeten zijn en altijd moeten genieten. Of de burger aan deze norm voldoet, wordt beoordeeld aan de hand van hoeveel we produceren en consumeren.

Binnen het neoliberalisme is ieder individu bovendien verantwoordelijk voor zijn of haar eigen succes, of falen. Vandaar dat het afwijken van de norm altijd een probleem is dat in het individu gelegen is.

Buitensluiting

Wie niet aan de norm voldoet, wordt buitengesloten en doet niet meer mee. Er zijn twee mogelijke oorzaken die verklaren waarom je buiten de norm valt: of je wilt niet aan de norm voldoen, of je kunt het niet.

Psychiatrische labels zijn niet waardevrij

Als je als burger niet aan de norm wilt voldoen, kan de samenleving je via de rechtelijke macht dwingen om je richting de norm te bewegen. Als je niet aan de norm kunt voldoen, kun je hiervoor binnen de psychiatrie een label krijgen dat verklaart waarom je dit niet kunt. Dit label geldt dan ook als excuus en verlegt de verantwoordelijkheid van het individu naar een ziekte-entiteit. Je kunt dan zeggen: ‘Ik gedraag mij niet volgens de norm omdat ik ADHD, borderline, OCD of autisme heb.’

Psychiatrische labels zijn niet waardevrij. Ze worden opgesteld naar de maatstaf van de heersende norm. Als je van de norm afwijkt, wordt dat binnen de psychiatrie vaak als een stoornis of ziekte gezien. Naar de buitenwereld communiceren psychiaters dat het hier over echte ziektes en stoornissen gaat die vaak een biologische component hebben.

Barbaars

Van oudsher houdt de psychiatrie zich al bezig met gedragsveranderingen van het individu. Vaak gebeurt dit door disciplinerende maatregelen. Vroeger disciplineerde men mensen door hen op te sluiten, letterlijk buiten de samenleving te plaatsen, hoge doseringen insuline voor te schrijven of onverdoofd elektrische schokken toe te dienen. Ook aderlaten, lobotomie en badverpleging waren geijkte behandelmethodes. Tegenwoordig vinden we deze methodes barbaars en zijn we het erover eens dat ze mensen ernstige schade toegebracht hebben.

Gelukkig heeft de psychiatrie veel van deze barbaarse methodes achter zich gelaten, maar nog steeds geven we kinderen en volwassenen zware sederende middelen zoals antipsychotica, benzodiazepinen en antidepressiva, en opiaten zoals ritalin, om hun gedrag aan de norm te laten voldoen.

Er worden gedragsveranderende therapieën gegeven waarin mensen leren dat hun eigen gedachten niet kloppen en vervangen moeten worden door acceptabelere gedachten. Bovendien worden mensen nog steeds opgesloten in isoleercellen en vertellen psychiaters hun nog altijd dat er iets fundamenteel mis is met hun persoonlijkheid of genen.

Medemensen in nood

Hoe mooi zou het zijn als we hulpvragers in de ggz niet meer als ziek of gestoord zouden beschouwen maar gewoon als medemensen in nood – als personen die door omstandigheden ontregeld kunnen raken. We gaan die persoon niet meer labelen met allerlei stigmatiserende DSM-categorieën, maar we benoemen gewoon wat we als hulpvrager en hulpverlener waarnemen: ‘Ik merk dat ik somber en angstig ben.’ En: ‘Inderdaad, ik zie ook dat je angstig bent en je steeds meer terugtrekt.’

We hebben mensen met lef nodig die het medische model durven loslaten

Op die manier bouwen we vanuit gelijkwaardigheid een vertrouwensband op en zien we elkaar als mens. Vanuit die vertrouwensband en de echte verbinding gaan we op zoek naar wat de hulpvragers is overkomen, wat dit met hen heeft gedaan, waar ze naar toe willen, en hoe ze daar kunnen komen. Niet vanuit een medisch model, maar vanuit een mensgericht model. Dat zo’n manier van werken mogelijk is, bewijzen kleinschalige zorgprojecten als bijBram.

Om de ggz te transformeren hebben we mensen met lef nodig die het aandurven om het huidige medische, disciplinerende model los te laten en de sprong naar mensgerichte verbindingen te maken. Misschien kunnen we zo ook bijdragen aan de transformatie van de hele maatschappij naar een mensgerichte samenleving.

Ik kan het niet helpen me af te vragen hoe mijn leven eruit had gezien als ik in zo’n mensgericht model terecht was gekomen toen ik vastliep in als puber. Ik kan het niet overdoen. Maar we kunnen toekomstige hulpvragers wel een ander model aanbieden.

Ewout Kattouw is ervaringsdeskundige, auteur, en voorzitter van stichting PILL.

Verder lezen

Ewout Kattouw, 2022. Wie is er nou eigenlijk gek? De cliënt, de psychiatrie of de maatschappij? De Graaff.

Paul Verhaege, 2022. Identiteit. De Bezige Bij.

 

https://bijnaderinzien.com/2023/01/31/we-moeten-af-van-labels-in-de-psychiatrie/